Tlawhtu

Tuesday, October 15, 2013

Hnathawh Zak Suh

Khawvel a changkang zel a, thalaite hawiher leh rilru puthmang pawh a inthlak danglam ve zel a. A tha lam a awm laiin a tha lo lam pawh a awm tel ve zel lo thei lo a. Thil chi hrang hrang zinga ka vei ve em em pakhat - hnathawh zah - chauh hi ka’n thur chhuak teh ang.

Changkannain min hual vel chuan kan nun dan te kan her rem ve zel a tul thin a. Hun engemaw lai khan thalaite zingah hnathawh zak tlat, mi hnathawk pawh nuihzat deuh tlat an awm thin a. Mahse, tunlai thalaite zingah chuan hetiang rilru pu hi an tlem leh ta tial tial niin a lang a, thil lawmawm tak pawh a ni.

Tunlai thalai tam tak chuan mahni phak tawk hna an chelh fur tawh a, hmasawnna duhawm tak a ni a tih theih a. A hma deuha hnathawh zak tlat te, thiante hnathawk nuihzat chingte kha chu an reh ve tial tial bawk. Nakin zelah phei chuan a reh hmak theih a duhawm hle mai a, mi hnathawk nuihzat thinte hian anmahni kha an nuihzatthlak zawk daih a ni tih an hre der si lo!

Mahni eizawnna tur pawh ngaihtuah peih lo, chhungkaw mamawh pawh ngaihtuah ngai lo, inchhung mamawh lam tum lo, gas lak te, ration lak te, bungraw thiar takngial pawh peih lo ho hi a nihna takah chuan an hmuhsitawm em em a. Nu leh pa thawhchhuah sa ring ringawt, mahnia engmah tak tak thiam si lo, hawi sang viau si te hi tu teh vakin an ngaisang lem lo.

Hetiang mi ai chuan mahni thawhchhuah ngei ring, mahnia intodelh thei, hun awl nei tam thei lo khawpa hna thawk nasa te hian ngaihsan an hlawh daih zawk a. Thiltihna kawng hrang hrangah pawh an rintlak daih zawk a, rin pawh an hlawh zawk thin reng a. ‘Inti’ engemaw deuhte hi chu veng khat/khaw khat parawn an ni mawh viau.

Tunhmaa khawi lai dawrte emaw vela thu huang thin pawh hmuh tur an vang tawh viau mai a, hei pawh hi hmasawnna leh changkanna duhawm tak zinga tel ngei ngei tur chu a ni. Mahni ina chaw ei leh riahluh bak chu hmundanga theuleu mai mai sawi tur an tam thin viau a, mahse tunah chuan a dan a dang tawh hle.

Zingah tlai deuhah an tho a, tukthuan ei zawh veleh hmanhmawh deuhin an chhuak a, dawrteah an thu leh mai mai a. An ril a tam hunah ei tur ngaihtuahin inah an haw leh a, an ei zawhah dawrte lampang bawk an pan leh a. Zanriah ei dawnah an haw a, an eikhamah chhuahna tur bawk an zawng leh a. Chhungte mut hnuah an haw leh a, tih tur nei em em lo pawhin zankhaw tairek thleng thleng an meng leh reng bawk a.

Hetiang hrim hrima nula tlangvalin hun an hman chuan tu tan mah a pawi lo, anmahni tan a pawi ber. Rin tur an neih loh hunah engtin tak awm ang maw? Tam tak hi chu an hmabak a eng vak bik lo maithei. Mahni kea ding thei tur pawha hma la peih tlat lo chu kawppui atan pawh an duhawm vakin a rinawm loh. ‘Mami, i bialpa chuan enge a tih thin a?’ ‘Eng vak mah, a nu leh pain sorkar hna an thawk a, amah chuan bike a nei..’ Innghahna tlak ni tak maw?

Mahni phak ang tawk hna thawk ila, kan hnathawh chu eng pawh ni rawh se, lungawi taka mahni hna thawh hi a pawimawh a. ‘Hna hnuaihnung’ hi a awm thei lo hrim hrim a, chuvangin, eng hna pawh i thawk a nih a, i hna kha rinawm taka i thawh phawt chuan i hna kha a hnuaihnung lo tihna a ni mai. Mahni hnathawha lungawi tum lo, inthlahdah deuha thawk thinte hi an khawngaihthlak a, an ngeiawm duh viau bawk.

Taima takin mahni hmaa hna awm chu thawh mai tur a ni a, hlawh lak dawn pawha inthlahrung hauh loa lak ngam tluka hlu a awm lo. Duhdah deuha thil tih puat puat te hi chin loh a tha viau bawk a, hlawh chauh duh, thawk tha peih si lo tih ang chi hi thalai tan lek phei chuan nih duh hauh loh tur a ni.

Hlawh kan duh a nih chuan tih tak zetna thinlung pu chunga hna chu thawh mai tur a ni mai a, a nih loh chuan tih loh law law a, hlawh pawh lak loh ngam a fuh zawkin ka hre thin. Min chhawrtute tana rintlak leh rin ngam nih kha a pawimawh a, chutiang tur chuan thahnem pawh ngaih deuh chu a ngai thin a. Hah deuh mah ila, nakin zelah kan tan a lo tha zawk a ni tih chu a lang ngei ngei thin tih hriat a tha.

Confucius chuan ‘I nuam tih zawng tak hna thawk la, i dam chhung zawngin nikhat pawh hna i thawk dawn lo a ni mai’ a ti. Mahni nuam tih zawng hna thawk ni na na na a hna thawk dawn lo nih leh chu a inhmeh lo viauin a lang a, mahse a sawi tum tak zawk chu, kan nuam tih zawng tak hna kan thawh phawt chuan rilru hahdam takin kan awm reng thei dawn a ni tih lampang a ni daih. Mahni nuam tih zawng chu tumahin kan hmachhawn hreh lo chu a nih hi.


Benjamin Franklin pawhin ‘Hnathawk thin mihring chu mi hlim tak a ni thin a, hnathawk ngai lo bawk hi khawvel hrehawm ti thinte chu an ni’ a lo ti bawk a. Anne Frank pawhin ‘Thatchhiatna hi ngainatawm viau mahse, hnathawh hian lungawina min pe zawk thin’ a ti bawk.


Brad Henry chuan, ‘Nangmah inringtawk la, engkim a fel duak mai ang. I theihna te ring tawk la, rim takin thawk la, engmah tih theih loh i nei ngai lo ang’ a ti bawk.

Khawvela milar leh miropui tia kan sawi thinte hi engmah ti loa rawn lar emaw, rawn ropui emaw an ni hauh lo tih hriat a tha. Rim takin an thawk a, theihtawp an chhuahna zara lar leh ropui an ni a. Hnathawh hi an ngainep ngai lo mai ni loin, an ngaisang hliah hliah zawk a ni.

Mi tam tak chu tlema vantlang chung deuh nia an inhriat avangin hnathawh mai bakah thil hrang hrangah zah tur an ngah thei hle a, hei hi changkanna dik a ni hauh lo.

Hman zana Tribal Beats judge, Tribal Power frontman OPA thusawi kha ka bengah a ri ring hle mai. “Mizoramah celebrity kan awm lo,” a ti mauh mai. Mizo zingah ‘celebrity’ tia sawi tur thlang chhuak dawn ta ila, amah OPA hi thlan chhuah hmasak zinga tel awm tak a ni a, mahse ‘celebrity’ kan la awm loh thu sawituah a tang tlat.

Chutah, “Intihlar tak avanga bus ah pawh chuang duh lo an awm tih an sawi thin a, hetiang hi nih ve loh tur,” tih sawi telin, tunlai Mizo hmeichhe zinga zaithiam ber tih theih hial Zoramchhani pawhin ar a vulh a, arsa a zuar thin tih te a sawi tel bawk a. Tin, mipa zaithiam Joseph Zaihmingthanga’n gas bur a pu lai thlalak te pawh thawkkhat lai khan hmuh tur a awm bawk. An fakawm a, an entawntlak tak meuh meuh.

A ni lah taka, ‘inlak’ deuh vanga zah tur hre lutuk hi chu chhawr tlak an tam lem lo viau. Heng mite hian changkang emaw an inti viau a, mahse mipangngai mitah chuan khawvela changkang lo ber berte an ni tlat thung. Eng kawngah pawh mi inthlahdah leh zelthelte chu an ding chhuak ngai lo tih hre thar leh ang u.