Tlawhtu

Thursday, July 21, 2011

I hriat miah lohin sexual harassment i tawng em?

Mi tam tak chuan sexual harassment hi an tawk tih an inhre lo a, hnathawhnaah te, zirna inah te hetiang thil hi a tam hle tih hrethiam lo hi a tam zawk an la ni a. Hetiang lamah hian a hranpaa inzirtirna hi a awm lem lo a.  A bik takin hmeichhiate hian an hriat miah lohin sexual harassment hi an lo tawng fo tawh thin a ni.
 
National Labour Institute chuan 1996 chhung ringawt pawh khan hnathawhnaa sexual harassment thlen vanga case ziahluh 5,671 zet a awm thu an sawi a. 2007 khan 93% zeta pungin, case 10,950 an ziaklut a. Hetianga an ziahluh zat zet hi thuneitu hnena thlen loh a awm tih an sawi bawk.
 
Hnathawhna hmunah hian sexual harassment chu a tam ber nia sawi a ni a. Thawhpuite’n hmeichhe hnute chu an kutin an hrut ‘palh’ fo a, a tihpalh a nih leh nih loh a hriat tak tak tawh si loh a. Thawhpui pakhatin hmeichhe pakhat chu a mutpui tawh niin thu a thehdarh vak mai a, chu hmeichhia chu zanah a mut theih loh phah mai bakah, mahni inrintawkna a hloh phah bawk a, a hna atanga ban mai a duh phah hial a. Hetiang thilte hi sexual harassment vek an ni.

Supreme Court chuan office zawng zawngah hetiang lam veng tur hian committee din theuh turin a ti a. Hetiang tuartu chuan amah khawihtu emaw, hetiang zawnga cheibawltu chu hmun danga sawnchhuak turin a ngen thei a. A hrem theih dan chi hrang hrang a awm a, hna atanga chawlh lailawktir te, bantir te, ngaihdam dil tura tih te a tel a ni.

Sexual harassment leh pawngsual hi thil thuhmun ang deuha ngaih an ni a. Heng thil pahnihah hian a tuartu chu a inang reng - hmeichhia an ni.

India ramah chuan sexual harassment hi ‘hmeichhe chhaih nawmnah’ anga sawi a ni deuh ber a. A sawi dan hi zim hmel viau mahse a huam zau hle thung a. Mipat hmeichhiatna lam hawi zawnga hmeichhe bula tawng te, hetiang rawngkaia taksa insiktir te, zahmawh rawngkai milem inentir te, tawngkam leh cheziaa zahmawh rawngkai lantir te leh hetiang lam hawi chi hrang hrang a huam tel vek a ni.

India danpui pawhin sexual harassment hian mipa leh hmeichhe inkar a tihrang lehzual niin a tarlang a, India Constitution chuan Article 14 ah hei hi a tarlan bakah, Article 21 ah hmeichhia chu zahawm taka awm turin zalenna leh dikna a pe a ni.

India ram danah hian sexual harassment chungchang hi chiang taka dah a awm lo a; mahse, IPC Section 354 ah chuan hmeichhe zahawmna tibawrhbang zawnga che te hrem theihna a awm a. Section 509 ah pawh hmeichhe zahawmna tibawrhbang zawnga tawngkam, chetzia leh tha thawhte hremna a awm bawk a ni.


Sexual harassment chu:
Supreme Court chuan August 13, 1997 khan ‘Guidelines on Sexual Harassment’ a tichhuak a, hetah hian sexual harassment chu ‘duh vang ni loa an laka mipat hmeichhiatna lam hawia midang an awm hi’ niin an sawifiah a. Chi hrang hrangin an thliar a, an thliar dan chu:
Tawngka: Zahmawh rawngkai fiamthu emaw, inchhaih emaw te; mi thawmhnaw hak emaw, an awmdan emaw, an taksa emaw zahmawh lamhawia sawi te; mipat hmeichhiatna lam hmanpui tum te; phone hmanga tawngkam zahmawh deuha mi biak te; midang nunphung, a bikin mipat hmeichhiatna lama an inhman dan sawidarh vak te; hna lampang sawi laia zahmawh lam hawia lo her kual te.
Tawngka ni lo: Mi taksa lo thlir ngawih ngawih te; chet danah zahmawh rawngkai lantir te; mitmenga mipat hmeichhiatna beisei zawnga mi melh te; hmel lan dan mipat hmeichhiatna hawi zawnga awmtir te; mitsiai leh intih itawmna atana hmui liah kual vel te.
Taksa insi: An duh lo chung midang pawm leh fawh; midang din hnaih leh lutuk emaw, midang nawk thei tura din; midang chul, zut, manbeh emaw piai emaw; mipat hmeichhiatna hawi zawnga chet duh vanga midang kalna dal luih; mi beisei vanga a ruka zui; mipat hmeichhiatna hmanpui tum; an duh lo chung an taksa khalhsak.
A ena en: Poster, cartoon, lemziak, calendar, milem chi hrang hrang zahmawh deuh deuh te; computer a zahmawh rawngkai dah te; lehkhathawn emaw, e-mail emaw a zahmawh deuh deuh thawn.


India ram....
*    Minute 26 danah hmeichhe pakhat khawihchhiat zel ang a ni.
*    Minute 34 danah hmeichhe pakhat pawngsual zel ang a ni.
*    Minute 93 danah hmeichhe pakhat thah zel ang a ni.
*    Khawvela naupang khawihchhiat tamna ber a ni.
*    Naupang khawihchhiatna hmun tam ber chu hnathawhna hmunah niin, zirna in chu pahnihna a ni.
*    National Women’s Commission in an sawi danin hmeichhe zingah hnathawhnaa sexual harassment tawng tawh hi 46.58% an awm a, 3.54% te chauhin thuneitu an hriattir a ni.

Wednesday, July 6, 2011

I thin a rim a nih chuan.......

Mi zawng zawng hian kan nun hman chhoh ah mil loh zawng leh nin riau kan tawng theuh a. Kan thian kawm thin emaw, kan thawhpui emaw, kan chhungte emaw pawh an ni maithei.
Kan duh emaw, duh lo emaw, hetiang mi hi kan kalsan thei tak tak dawn chuang lo a, chuvangin keimahni lam insiamrem thiam a pawimawh tihna a ni.
Ngaithlatu ni rawh:
Mi inkara buaina intan chhan tam zawk chu ngaihdan inan loh vang a ni a. Hetianga buaina a thlen tawh chuan insawithiam a ngai nasa thin a. Heng zawng zawng pumpelhna tha ber chu mi hnialtu leh thil sawitu bera tan tum loin, a ngaithlatu nih tam hi a ni.
Ngaihsak lo lui rawh:
Midang thiltih emaw, an khawsak dan emaw ngaihtuah duh miah loh hi a tha khawp mai a. Kan nin deuh te kan theihnghilh phah hauh dawn lo a, mahse a ziaawm ve duh hle.
Miin an rawn zarbuai sek che a, inhnial buai emaw, intihbuai emaw i duh lo a nih chuan ngaihsak duh tlat lo la, buai leh zelna tur a pumpelh ve theih a ni.
Tlang takin sawi thin rawh:
I nin em emte kha tlang takin thil hrilh thin la, an nungchanga i duh loh zawng te, an thil tih thin dan tha i tih lohte kha thu pehhel lem loin hrilh pawp zel la, engemaw chen chu a ziaawm phah thei.
Insum hram rawh:
I thawhpui emaw, i thian emaw, i laina hnai emaw, i nin em em thin kha han inhnialpui deuh rap rap chak chang i ngah ang. Mahse, insum hram hram la, dam dapa awm zel tum ang che. I thin a rim dawn chuan an lak atangin inthiarfihlim daih la, i thinrim a reh hunah chauh titipui leh thin ang che.